Μανία, όχλος και η ανάκαμψη της Δεξιάς


Του Georg Gröller


Τα αίτια της ανόδου των δεξιών λαϊκιστών και εξτρεμιστών στην Ευρώπη δεν μπορούν να εξηγηθούν αποκλειστικά με οικονομικούς όρους ή επιχειρήματα σχετικά με την έννοια της ταυτότητας. Η Ψυχολογία του όχλου παίζει έναν μεγάλο ρόλο. Μια ψυχαναλυτική ματιά.

Είναι σημαντικό να επεκτείνουμε την αποκλειστικά με οικονομικούς όρους εξήγηση της ανόδου της νέας δεξιάς με έναν ανθρωπολογικό αναστοχασμό. Αλλά αρκεί πραγματικά η ανησυχία για την απώλεια της πολιτισμικής ταυτότητας, για να εξηγήσουμε επαρκώς τις συχνά παντελώς παράλογες αντιλήψεις και δράσεις της νέας δεξιάς στην Ευρώπη; Και δεν είναι βασικά η ξενοφοβία του σήμερα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς αυτοί οι φόβοι υποδαυλίζουν την διοχέτευση της λανθάνουσας επιθετικότητα σε μίσος ενάντια στους άλλους;

Υπάρχουν προ παντός τρία σημεία προς διευκρίνηση, τα οποία θα έπρεπε να ληφθούν υπόψιν στην ανάλυση της νέας Δεξιάς:
·         η μεγάλη ευκολία χειραγώγησης των υποστηρικτών και των φιλικά προσκείμενων προς αυτήν.
·         ο προχωρημένος παραλογισμός της επιχειρηματολογίας και της δράσης της.
·         η εξέχουσα θέση που παραχωρείται στην επιθετικότητα.

Όταν προσπαθούμε να εξετάσουμε περίπλοκα και δυσκόλως κατανοητά ψυχικά και κοινωνικά φαινόμενα, δεν επιτρέπεται να ξεχάσουμε τον Sigmund Freud.  Με την ανάλυσή του σχετικά με τις ασυνείδητες διεργασίες ατόμων και ομάδων προσέθεσε στην κατανόηση τους, και προσφέρει ακόμα μέχρι σήμερα, πολύ περισσότερα από όσο προσφέρουν σήμερα ορισμένοι ερευνητές των υποτιθέμενων «data based evidences».

Ένα σχετικό παράδειγμα μας παρουσιάζει η πρόσφατη προσπάθεια της βιεννέζας ψυχαναλύτριας Judith Ransmayr, να εξηγήσει ορισμένα κεντρικά στοιχεία της νέας δεξιάς με την βοήθεια της ψυχολογίας του όχλου του Freud και της ανάλυσης του Εγώ ως φαινόμενα δημιουργίας του όχλου.

Η συχνά ακατανίκητη έλξη τους έγκειται στο γεγονός ότι το μερικώς περιορισμένο ως προς την δύναμη του Εγώ του άτομο έχει την τάση να καταλήξει μέσω μιας διαδικασίας διπλή ταύτισης με έναν ηγέτη (ή με μια από αυτόν εκπροσωπούμενη ιδέα) και με τους πολλούς άλλους της ομάδας σε ένα δυνατό Εγώ-ομάδας.

Οι κανονικές εντάσεις μεταξύ του εγώ και των ιδανικών του, όπως μεταξύ του εγώ και των άλλων «εξαφανίζονται δια μαγείας, τόσο τα αισθήματα ντροπής όσο και κατωτερότητας. Το ιδανικό εγώ καταλήγει στο εγώ: Αυτό επιτρέπει ένα αίσθημα θριάμβου, επιτρέπει την δημιουργία ενός τύπου μανιώδους ρεύματος, ενάντια στο οποία το βοτάνι της λογικής δεν έχει καμία ελπίδα» (Judith Ransmayr).

Βέβαια  η απαλλαγή του Εγώ μέσω της δημιουργίας μιας ομάδας -ή ενός εγώ-όχλου- είναι ένα παντός καιρού φαινόμενο. Το γνωρίζουμε λίγο ή πολύ, ξεκινώντας από τους ποδοσφαιρικούς αγώνες, τις μουσικές εκδηλώσεις και τις συμβολικές εορτές ως την δική μας συμμετοχή σε μια ομάδα, σε μια κοινωνική τάξη ή σε κάποια άλλη κοινότητα.

Αυτό που διακρίνει ωστόσο αυτή την «κανονική» δημιουργία ομάδων από την «παθολογική» είναι αφενός ο χρονικός περιορισμός -μετά τον μεθυστικό ποδοσφαιρικό αγώνα ή την pop συναυλία γυρίζουμε ξανά πίσω στο σπίτι μας δίχως προστριβές στην καθημερινότητά μας. Παρά την ταύτιση μας με τους στόχους και τα μέλη μιας ομάδας δεν χάνουμε ωστόσο την δυνατότητα της κριτικής αποστασιοποίησης, της αντίφασης και -όταν χρειάζεται- ακόμα και του χωρισμού. Η παθολογική-καταστρεπτική δημιουργία ομάδων -και σε αυτή τη διεργασία ανήκουν και τα φαινόμενα της νέας δεξιάς- χαρακτηρίζεται από τον διεισδυτικό, αδιάλυτο και απροσπέλαστο χαρακτήρα της: Το εγώ παρουσιάζεται στην ολότητά του, καθώς καταλήγει σε έναν εξιδανικευμένα πλασμένο -εξυψωμένο- όχλο .

Το αίσθημα της αναξιότητας
Το κριτήριο, το οποίο καθορίζει την παθολογική επίδραση της δημιουργίας πλήθους, το βρίσκουμε στην προτεινόμενη από την Randmayr σύγκριση του Freud, μεταξύ Μανίας και Όχλου. Η μανία πρέπει να γίνει αντιληπτή σε ένα ατομικό επίπεδο ως μεγαλειώδης αντίδραση σε εμπειρίες απώλειας, υποτίμησης, ματαίωσης και βαθιάς κατάθλιψης όπου εγώ και εδώ-ιδανικό συμπίπτουν και όλη η κατωτερότητα μεταμορφώνεται σε μια μεγαλειώδη δύναμη. Ο ανεπηρέαστος χαρακτήρας της απογοήτευσης, του θυμού και τέλος της μέθης από την δύναμη του παθολογικού όχλου είναι το αντιστοίχως ανάλογο ομόλογο του εύρους της εμπειρίας μια κοινωνικής υποτίμησης: Η κατάθλιψη ως κοινωνική, πολιτική-οικονομική θέση μπορεί να κατανοηθεί ως το φάντασμα του βιώματος του αποκλεισμού. Το αίσθημα της αδυναμίας, της ανημποριάς και της αναξιότητας οδηγεί σε επιθετικότητα, η οποία με την σειρά της μπορεί να φωλιάσει αρκετά καλά στις δεξιές ομαδοποιήσεις με τις γνωστές συνέπειες.

Δίχως αμφιβολία ήταν μια ιστορική νίκη των ριζοσπαστών αριστερών στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα η παροχή στους εργαζομένους όχι μόνο της ελπίδας  αλλά και της πραγματικής εμπειρίας της συμμετοχής στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική διαμόρφωση του κόσμου. Η αποτυχία τέτοιων κινημάτων, η διαφθορά και η ενσωμάτωσή τους στου «οικονομικούς περιορισμούς» του παγκόσμιου καπιταλισμού έχει ακυρώσει για πολλούς σήμερα αυτήν την ελπίδα.

Ξανά κατά την Ransmayr: «Η αποτυχημένη επανάσταση για την οποία μιλά ο Žižek, η οποία θρέφει την άνοδο της Δεξιάς, θα μπορούσε να ιδωθεί ψυχαναλυτικά, ως η αδυναμία της Αριστεράς να σταματήσει την απόσυρση των πολιτικών υποκειμένων από το δημόσιο χώρο και διάλογο, αδυναμία να κάνει προτάσεις, οι οποίες θα επέτρεπαν ένα άλλο είδος πολιτικής συμμετοχής». Αυτό που μένει λοιπόν, είναι για πολλούς η ξαφνική μετάλλαξη της περηφάνιας σε θυμό. Μια δουλίτσα, μερικά ευρώ παραπάνω στο μισθό ή κάποια άλλη ελεημοσύνη δεν θα άλλαζαν πολλά -οι επιθυμίες των ανθρώπων δεν εξαντλούνται στην ικανοποίηση των αναγκών.

*O Georg Gröller ζει και εργάζεται ως ψυχαναλυτής στην Βιέννη.

Πηγή: Der Standard
Μετάφραση: Konstantin Schlaucher
Μανία, όχλος και η ανάκαμψη της Δεξιάς Μανία, όχλος και η ανάκαμψη της Δεξιάς Reviewed by Antonisgal on 11:57:00 π.μ. Rating: 5

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Από το Blogger.